आज यमपञ्चकको दोस्रो दिन, कुकुर तिहार र लक्ष्मी पुजा मनाइँदै

काठमाडौँ ।यमपञ्चक अर्थात् तिहारअन्तर्गत आज लक्ष्मीपूजा।आज साँझ ऐश्वर्य, धनधान्य र सम्पन्नताकी देवी लक्ष्मीको पूजाआराधना गरी श्रद्धा-भक्तिपूर्वक मनाइँदैछ। तिहारको सरकारी बिदा पनि आजैबाट सुरु भएको छ।आज विशेष गरी घरका झ्याल, ढोका, चोटा, कोठा, सँघार, कौसी, अटाली, भर्‍याङलगायत स्थानमा सरसफाइ गरी दीपावली गरिन्छ। आज एकै दिन नरकचतुर्दशी, कुकुरतिहार, लक्ष्मीपूजा, दीपमालिका परेको छ।

लक्ष्मीपूजा गरिने कात्तिक कृष्ण औँसीको रातलाई सुखरात्रि पनि भनिन्छ । लक्ष्मी पूजाका लागि आज साँझ आँगनदेखि मूलढोका हुँदै लक्ष्मी स्थापना गरी पूजा गर्ने कोठासम्म गाईको गोबर र रातोमाटाले लिपपोत गरेर चामलको पीठो र अबिरले लक्ष्मीको पाइला बनाई लक्ष्मी आउने बाटो देखाइन्छ । पाइलैपिच्छे केराको सुत्लो अथवा माटाको पालामा दीप प्रज्वलन गरी झिलीमिली बनाइन्छ।

दीपावली गरिसकेपछि पूजा कोठामा दियो, कलश र गणेशसहित लक्ष्मी स्थापना गरेर गरगहना, पैसा, धान, चामल, फलफूल, सेलरोटी र फूलमाला चढाई विधिपूर्वक लक्ष्मीको पूजा गरिन्छ।

लक्ष्मीपूजापछि कन्या केटी र छोरी चेलीलाई लक्ष्मीको प्रतीक मानी पूजा गरी दक्षिणासमेत दिने प्रचलन छ । आज घरमा लक्ष्मी पूजा गरेपछि धनदौलत वा अन्य सामान घरबाहिर पठाए लक्ष्मी बाहिर जान्छिन् भन्ने धार्मिक विश्वास छ।

लक्ष्मी पूजा सन्ध्याकालमा गरी मध्यरातमा घरका नारीले नाङ्लो ठटाएर ‘अलक्ष्मी भागोस् लक्ष्मी र धनधान्यको आगमन होस्’ भनी कामना गर्ने शास्त्रीय विधि रहेको धर्मशास्त्रविद् एवं नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक समितिका पूर्वअध्यक्ष प्राडा रामचन्द्र गौतमले जानकारी दिए।

आज साँझ युवतीहरू समूह बनाई घरघरमा भैलो खेल्छन्। भगवान् विष्णुले यमपञ्चकको पाँच दिन स्वर्ग, मत्र्य र पाताल तीनै लोकको शासन गर्ने वरदान पाएका बलिराजाले भलो होस् भनी घरघरमा गाउन लगाएको सम्झनामा भैलो खेल्ने गरिएको हो । भलो होस् भन्ने शब्द समयक्रममा अपभ्रंश भई भैलो हुन आएको पनि गौतमले बताए।

आज भैलो खेल्न आउनेलाई धान, चामल, फूलमाला, पैसा र सेलरोटी दिइन्छ । भैलो खेल्न आउनेलाई दिइने दान कात्तिकको दान भएकाले नदिएमा राम्रो नहुने र दिएमा पुण्य प्राप्त हुने धार्मिक विश्वास छ।

लक्ष्मी पूजाका अवसरमा आज सहरबजारमा दीपावली गरी झिलीमिली बनाइन्छ । कूल परम्पराअनुसार कतै आजै बिहान गाईको पूजा गर्ने प्रचलनसमेत छ । शास्त्रीयरूपमा भने औँसीपछि कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा लागेपछि मात्र गाईपूजा गर्नुपर्ने उल्लेख गरिएको धर्मशास्त्रविद् गौतमले जानकारी दिए।

प्रत्येक वर्ष कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि कार्तिक शुक्ल द्वितीयासम्म मनाइने हिन्दूको दोस्रो ठूलो चाड यमपञ्चक अर्थात् तिहार शनिबारदेखि सुरु भएको हो।चान्द्रमासअनुसार कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि शुक्ल द्वितीयासम्म पाँच दिन झिलीमिलीको पर्व तिहार मनाइन्छ । यस अवधिमा यमराजसमेत आफ्नी बहिनी यमुनाको निमन्त्रणामा बिदा लिएर बस्ने विश्वास गरिन्छ । यसैले यो पाँच दिनको अवधिलाई यमपञ्चक पनि भनिएको हो।

आज कुकुर तिहार, यस्तो छ कुकुरको महत्व

तिहार पर्वको दोस्रो दिन आज (आइतबार) कुकुर तिहार मनाइँदै छ। हरेक वर्ष कार्तिक कृष्ण चतुर्दशीका दिन कुकुर तिहार मनाउने प्रचलन छ।कुकुर तिहार र लक्ष्मीपूजा आज एकै दिन परेको छ। आज बिहान कुकुर पूजा र साँझ लक्ष्मीपूजा गर्नुपर्ने नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक समितिले जनाएको छ। आज १९ घडी ३७ पला अर्थात् दिउँसो २ बजेर १४ मिनेटसम्म चतुर्दशी तिथि छ। त्यसपछि औँसी तिथि सुरु हुन्छ।

लक्ष्मीपूजा औँसीको साँझ गर्ने प्रचलन भएकाले आजै साँझ लक्ष्मीपूजा गर्नु उत्तम हुने समितिले जनाएको छ।आज कुकुरलाई पूजा गरी फूलको माला लगाएर मिठामिठा खानेकुरा खुवाउने गरिन्छ। कुकुर तिहारमा आफ्नो घरमा पालेका मात्रै नभई सडकका कुकुरलाई पनि माला र टीका लगाएर खान दिने गरिन्छ।

सनातन धर्ममा घर पालुवा जनावर कुकुरलाई यमराजको दूत मानिएको छ। कार्तिक कृष्ण चतुर्दशीमा कुकुरको पूजा गर्दा यमलोक प्रवेशका क्रममा यमराजको ढोकामा द्वारपालका रूपमा बसेका श्याम र सबल नामका कुकुरले बाटो छोडिदिने विश्वास गरिन्छ।

आजको दिन कुकुरको पूजा नगरी खाए पाप लाग्‍ने धार्मिक विश्वास छ। मानिसको आज्ञाकारी र रक्षक जनावर मानिने कुकुरलाई भैरवको बहानसमेत भनिन्छ।मालिकप्रति बफादार रहने, कुनै खतरा आइपरे संकेत गर्ने, शत्रुबाट जोगाउनेजस्ता अनेक गुण कुकुरमा हुन्छन्। सुँघ्नसक्ने उच्च क्षमता पनि कुकुरमा उच्च छ। कुकुरको यही क्षमताको कारण अचेल सुरक्षा निकायले गम्भीर प्रकृतिका अनुसन्धानमा कुकुरको प्रयोग गर्ने गरेका छन्।

अपराधी पहिचान गर्नदेखि मानिसले गर्न नसक्ने जोखिमयुक्त कामका लागि पनि कुकुर प्रयोग हुँदै आएको छ।प्राचिन कालदेखि नै मानवजातीसँग प्रगाढ र बलियो सम्बन्ध भएको जनावर कुकुरलाई हिन्दू धर्ममा आज्ञापालक र बफादार मानेर विशेष स्थान दिइएको छ।

मानव सभ्यताको सुरुवात देखिनै कुकुरले हरेक समयमा मानिसलाई सहयोग गर्दै आएको छ। कुकुरको निन्द्रा पातलो हुने भएकाले यो हरक्षण चनाखो हुन्छ। कुकुर थोरै खाएर पनि सन्तुष्ट हुने प्राणी होपशु पालक किसानले गोठहरुमा पशु बस्तुको गोठालाको रुपमा पनि कुकुरलाई प्रयोग गर्दै आएका छन्। कुकुरले प्राकृतिक प्रकोप आउनुपूर्वनै थाहा पाउँछ भन्ने मान्यता छ।